“Öğrenmek, yön bulmaktır; hem kalpte hem zihinde kıbleyi bulmakla başlar.”
Bir eğitimci olarak her zaman inanmışımdır ki öğrenme, yalnızca bilgi edinmek değil; anlamın yönünü bulmaktır. Tıpkı namaz kılmak için kıbleyi aramak gibi, öğrenme de insanın içsel pusulasını doğru yöne çevirmesidir. Bu yüzden kıbleyi bulmak, sadece coğrafi bir eylem değil; aynı zamanda bireyin kendi benliğine dönme, yönünü tayin etme sürecidir.
Öğrenmenin Kıblesi: Yön ve Niyet
Eğitim dünyasında “yön” kavramı, tıpkı ibadetteki kıble gibi anlam taşır. Kıble, Müslümanların Kâbe’ye dönerek ibadet ettikleri yönü simgeler. Ancak pedagojik açıdan bakıldığında kıble, insanın zihinsel ve ahlaki yönelimidir. Öğrencinin öğrenmeye yönelişi, bir öğretmenin bilgiye yönelişi, bir toplumun eğitim anlayışının yönü… Hepsi birer kıbledir.
Namaz kılmak için kıble ne tarafta? sorusu aslında şu pedagojik soruya da dönüşür: “Ben öğrenirken hangi yöne dönüyorum?”
Bir bireyin öğrenme yönü, onun niyetiyle şekillenir. Niyet doğruysa, öğrenme kutsal bir yolculuğa dönüşür. Niyet yönsüzse, bilgi yalnızca ezberlenmiş cümlelerden ibaret kalır.
Pedagojik Perspektiften Kıbleyi Bulmak
Eğitimde kıble, öğrencinin anlam merkezidir. Bu merkez bazen öğretmendir, bazen deneyimdir, bazen de öğrencinin kendi içsel merakıdır. Öğrenciye düşen görev, öğrenme kıblesini doğru belirlemektir. Çünkü öğrenme yönsüz olduğunda bilgi, yalnızca bilgi olarak kalır; ama yönlü olduğunda bilgelik hâline gelir.
1. Yapılandırmacı Yaklaşım: Öğrenmede İçsel Kıble
Yapılandırmacı öğrenme teorisine göre bilgi, bireyin kendi zihinsel yapılarını inşa etmesiyle oluşur. Yani öğrenmenin kıblesi, bireyin içindedir. Öğretmen, sadece bu yönü keşfetmeye yardım eden bir rehberdir. Namazda kıbleyi bulmak için pusulaya bakan bir mümin gibi, öğrenci de anlam pusulasına bakar — sorular sorar, deneyimler yaşar, kendi anlamını kurar.
2. Davranışçı Yaklaşım: Dışsal Kıble Arayışı
Davranışçı yaklaşım, öğrenmede yönün dışsal uyarıcılara bağlı olduğunu savunur. Kıble burada, otorite tarafından gösterilen yöndür. Öğrenci, öğretmenin gösterdiği yöne bakar; tıpkı bir imamın arkasında saf tutan cemaat gibi. Bu yön belirleme süreci, toplumsal düzenin ve disiplini öğrenmenin temelini oluşturur.
3. Hümanist Yaklaşım: Kalpteki Yön
Hümanist eğitim anlayışı, öğrenmeyi insanın varoluşsal bir yolculuğu olarak görür. Burada kıble, kalpteki değerlerdir. Öğrenci bilgiye yönelirken, aynı zamanda kendine döner. Namaz kılarken yön Kâbe’ye dönse de niyet kalbe dönüktür; öğrenme de bu iki yönlülüğü taşır: dışa yönelirken içe dönmek.
Kıbleyi Bulmak: Coğrafi ve Manevi Bir Eylem
Elbette sorunun literal cevabı da önemlidir: Namaz kılmak için kıble, Mekke’deki Kâbe yönüdür.
Türkiye’den bakıldığında bu yön, genel olarak güneydoğudur. Ancak kıbleyi bulmak, yalnızca fiziksel bir yön tayini değil; yönelimin bilincidir.
Modern teknolojiyle kıbleyi bulmak artık çok kolay: akıllı telefon uygulamaları, çevrimiçi pusulalar, GPS destekli sistemler. Fakat pedagojik açıdan asıl mesele, “neden o yöne döndüğümüzü” bilmektir. Öğrenmede de aynı şey geçerlidir: Öğrenci sadece “nasıl öğrenirim?” sorusunu değil, “neden öğreniyorum?” sorusunu sormalıdır.
Toplumsal Öğrenmede Kıble: Ortak Yönün Gücü
Bir toplumun kıblesi, onun değerleridir. Eğitim sisteminin yönü, toplumsal kıbleyi gösterir. Eğer toplum bilgiye, düşünceye, sorgulamaya doğru yöneliyorsa; bu kıble, toplumu aydınlatır. Fakat yönü yalnızca sınav başarısına, ezberci sistemlere çevirirse, öğrenmenin ibadeti yarım kalır.
Namaz kılmak için kıble ne tarafta? sorusu, bu bağlamda sadece dini değil; eğitsel bir farkındalık sorusudur:
“Bilgiyi hangi niyetle arıyorum, hangi yöne dönüyorum?”
Öğrenmenin Kıblesine Dön: Sorgulama Çağrısı
Her birey kendi öğrenme kıblesini arar. Kimisi öğretmeninde, kimisi kitaplarda, kimisi yaşam deneyimlerinde bulur. Önemli olan, yönünü kaybetmemektir.
Şimdi kendine sor:
– Öğrenirken hangi yöne bakıyorum?
– Bilgiyi ne için öğreniyorum?
– Kalbimin kıblesiyle zihnimin yönü aynı mı?
Eğer bu sorulara samimi yanıtlar verebilirsek, kıbleyi bulmak artık bir yön değil, bir anlam meselesi hâline gelir.
Namaz kılmak için kıble ne tarafta?
Cevap: Mekke tarafında, ama asıl yön kalbindedir. Öğrenmenin de kıblesi, insanın içindedir.