Türkiye Hangi Kanunla Yönetiliyor? Bilimsel Bir Mercek Altında İnceleme
Merhaba, hukukla ilgili merakımı hep paylaşmayı sevmişimdir. Bugün sizlerle birlikte, biraz araştırma, biraz düşünce ve bolca merakla “Türkiye Cumhuriyeti Anayasası (1982 Anayasası) ve Türkiye’nin yönetim sistemi çerçevesinde hangi kanunla yönetildiği” sorusunu ele alacağız. Basit bir soru gibi görünse de, sistemin nasıl işlediğini anlamak için birkaç bilimsel veriye, yapılmış çalışmalara ve hukuki düzene bakmamız gerekiyor.
Hangi kanunla yönetiliyoruz? Temel hukukî yapı
Türkiye’de tüm kanunların üstünde yer alan temel belge, Anayasa’dır. 1982 yılında kabul edilen Anayasa, devletin şekli, yönetim biçimi, temel hak ve özgürlükler gibi hususları düzenler. ([Adana Avukat Saim İncekaş][1]) Bu bağlamda “hangi kanunla yönetiliyor?” sorusunun cevabı, tek bir kanun değil, hiyerarşik olarak düzenlenmiş hukuk metinleri üzerinden verilebilir.
Hukuk sistemi açısından bakarsak:
İlk basamakta Anayasa yer alır. Her kanun, Anayasa’ya aykırı olamaz. ([Hukuk Dershanesi][2])
Ardından yasalar (kanunlar) gelir. Örneğin, TBMM tarafından kabul edilen kanunlar yürürlüğe girer. ([Vikipedi][3])
Yürütme ve idare için yönetmelikler, tüzükler ve Cumhurbaşkanlığı kararnameleri gibi düzenlemeler de hukuk düzeninin diğer katmanlarını oluşturur. ([Vikipedi][4])
Bu çerçeveyi kabul ettiğimizde, Türkiye “tek bir kanunla” değil, Anayasa öncelikli bir sistemle yönetiliyor demek daha doğru olur.
Bilimsel veriler ışığında yönetim sistemi
Akademik çalışmalar, Türkiye’nin yönetim sistemindeki değişikliklere dikkat çekiyor. Özellikle 2017 yılında yapılan değişiklikle, ülke “parlamenter” sistemden “Cumhurbaşkanlığı Hükümet Sistemi”ne geçmiştir. ([Avukat Gökhan Yağmur][5]) Bu değişim, yürütme yetkisinin yeniden yapılandırılması, kararname çıkarma yetkilerinin düzenlenmesi gibi başlıkları içeriyor. Bilimsel araştırmalar, bu değişimin yargı bağımsızlığı ve demokratik denetim mekanizmaları üzerindeki etkilerini tartışıyor. Örneğin bir çalışma, 2010’dan sonra yargının bağımsızlığı konusunda gerileme gösterdiğini ortaya koyuyor. ([arXiv][6])
Bu veriler, “kanunla yönetilmek” ifadesinin salt yazılı metinden ibaret olmadığını; sistemin işleyişi, güç dengeleri, yasa hâkimiyeti gibi unsurları da içerdiğini gösteriyor.
Sistem ne diyor, uygulama ne söylüyor?
Anayasa madde 5’e göre: devletin temel amaç ve görevleri arasında “kişilerin ve toplumun refah, huzur ve mutluluğunu sağlamak”, “kişinin maddi ve manevi varlığının gelişmesi için gerekli şartları hazırlamak” yer alır. ([YSK Web Portal][7]) Bu normatif ifade, yönetim sisteminin yalnızca şekilsel değil, içeriksel ve işlevsel olduğunu ortaya koyar.
Ancak eleştirel bir bakışla sorabiliriz:
Yasa hâkimiyeti ve hukuk güvenliği tüm vatandaşlar için ne kadar eşit işliyor?
Anayasa ve kanun düzeyindeki düzenlemeler vatandaşa ulaşabiliyor mu, uygulamada sapmalar var mı?
Bilimsel veriler, demokratik sistem ve kuvvetler ayrılığı açısından hangi eksikleri ortaya koyuyor?
Bu sorular, hukukun üstünlüğü açısından önemli tartışmaları gündeme getiriyor.
Sonuç ve tartışma çağrısı
Kısaca özetlemek gerekirse: Türkiye yönetimi, temel olarak Anayasa çerçevesinde kanunlar ve diğer hukukî düzenlemelerle yürütülüyor. Ancak yazılı metinlerin ötesinde; sistemin işleyişi, kurumların bağımsızlığı, hukuk güvenliği gibi unsurlar da büyük önem taşıyor. Bilimsel veriler yönetim sisteminin zaman içinde değiştiğini, uygulamada çeşitli gerilemeler ya da sapmalar olduğunu gösteriyor.
Sizce, Türkiye’de “kanunla yönetilme” durumu ne kadar güçlü? Hukuk sistemindeki yazılı olmayan ama işleyen normlar ve pratiklerde ne tür eksikler gözlemliyorsunuz? Yorumlarınızı bekliyorum.
[1]: “Türkiye Cumhuriyeti Anayasası (Tam Metni) | Adana Avukat | İncekaş Hukuk”
[2]: “Türkiye’de Hukuk Sistemi ve Temel İlkeler – Hukuk Dershanesi”
[3]: “Legislation of Turkey”
[4]: “Türkiye mevzuatı – Vikipedi”
[5]: “Türkiye’nin Devlet Şekli ve Yönetim Sistemi Nasıldır? 2025 Anayasa …”
[6]: “Populist Constitutional Backsliding and Judicial Independence: Evidence from Turkiye”
[7]: “TÜRKİYE CUMHURİYETİ ANAYASASI (1) – ysk.gov.tr”