Teşrinievvel Hangi Takvim? Tarihin Yapraklarını Aralayarak Bir Zaman Yolculuğu
Bazı kelimeler vardır ki onları duyduğunuzda bir tarih kitabının sayfaları arasında kaybolmuş gibi hissedersiniz. Teşrinievvel de işte onlardan biri. Sanki eski bir gazetenin sararmış köşesinde ya da dedelerimizin günlüklerinde kalmış gibi görünür ama aslında hâlâ bize çok şey anlatır. Gelin, hem verilerle hem de hikâyelerle bu kelimenin ardındaki takvimi ve anlamı birlikte keşfedelim.
Teşrinievvel Ne Demek? Önce Temelden Başlayalım
“Teşrin” kelimesi Arapça kökenli olup “sonbahar” anlamına gelir. Osmanlı döneminde kullanılan takvim sisteminde yıl iki Teşrin ayına ayrılırdı: Teşrinievvel (birinci Teşrin) ve Teşrinisani (ikinci Teşrin). Modern takvimde bunlar sırasıyla Ekim ve Kasım aylarına karşılık gelir. Yani Teşrinievvel, bugünkü takvimle Ekim ayıdır.
Fakat bu kelime yalnızca bir ay adı değildir; Osmanlı’nın kullandığı takvim sisteminin bir parçasıdır. Ve işte tam burada asıl sorumuzun cevabı devreye giriyor:
Teşrinievvel Hangi Takvimde Kullanılırdı?
Teşrinievvel, Osmanlı Devleti’nde 19. yüzyıldan itibaren yaygın olarak kullanılan Rumi Takvimin ay adlarından biridir. Rumi Takvim, Miladi (Gregoryen) takvimle paralel ilerleyen ancak başlangıç yılı olarak 584 yılı farkla Hicri mali yılı esas alan bir takvimdi. Bu takvim, özellikle resmi işlemlerde, devlet belgelerinde ve gazetelerde kullanılırdı.
📊 Veriyle açıklayalım: Örneğin, Osmanlı’nın son dönemine ait bir gazete olan Tercüman-ı Hakikat’te “Teşrinievvel 1325” tarihli bir haber görürseniz, bu Miladi takvime göre Ekim 1909 anlamına gelir. Yani Rumi Takvimdeki her “Teşrinievvel”, modern takvimde Ekim ayını temsil eder ama yılı çevirmek için 584 yılı eklemeniz gerekir.
Tarihten Bir Hikâye: Teşrinievvel’in Dönüm Noktası
1912 sonbaharı… Osmanlı İmparatorluğu için zor bir dönemdi. Balkan Savaşları’nın ilk kıvılcımları Teşrinievvel 1328 tarihinde çakıldı. Gazeteler “Teşrinievvel’in ikinci haftasında Bulgar kuvvetleri sınırı geçti” diye yazıyordu. Dönemin sıradan insanı için bu kelime, sadece bir ay adı değil, hayatlarının değişmeye başladığı tarihti.
İstanbul’da yaşayan bir memur düşünün: Defterine maaş aldığı tarihi “Teşrinievvel 10” diye not ediyor. Balkan cephesine giden bir asker, ailesine yazdığı mektupta “Teşrinievvel rüzgârları bu sene erken esti” diye yazıyor. Kelime, onların dünyasında bir takvimden çok daha fazlasıydı; bir mevsimin kokusu, bir savaşın başlangıcı, bir hatıranın tarihi…
Modern Takvime Geçiş: Teşrinievvel’den Ekim’e
Cumhuriyet’in ilanıyla birlikte Türkiye 1926’da Gregoryen takvimini (Miladi takvim) resmen kabul etti. Böylece Teşrinievvel tarihe karıştı ve yerini modern dilde Ekim aldı. Ancak bu geçiş bir gecede olmadı. Arşivlerde, 1930’lara kadar uzanan belgelerde “Teşrinievvel” ibaresine rastlamak mümkündür. Bu, dilin hafızasının kolay kolay silinmediğinin bir göstergesi.
Bugün hâlâ tarihçiler, arşiv araştırmacıları ve soy ağacı meraklıları için “Teşrinievvel” kelimesi hayati önem taşır. Çünkü eski nüfus kayıtlarından meclis tutanaklarına, hatta okul belgelerine kadar birçok resmi evrakta bu tarih biçimi kullanılmıştır.
Günümüzde Teşrinievvel’in İzleri
Modern dünyada artık “Teşrinievvel” kelimesi takvimlerde yer almaz, ancak kültürel hafızamızda yaşamaya devam eder. Örneğin:
- 📚 Eski Osmanlı belgelerinde Ekim ayı anlamında geçer.
- 🏛️ Tarih kitaplarında olayların kronolojik sıralamasında kullanılır.
- 🎓 Arşiv çalışmalarında tarihlerin doğru çevrilmesi için hâlâ önemlidir.
Hatta bazı edebi eserlerde bu kelime, nostaljik bir hava yaratmak için bilinçli olarak tercih edilir. Çünkü “Teşrinievvel” sadece bir zaman dilimini değil, bir çağın ruhunu da taşır.
Teşrinievvel’in Geleceğe Mesajı
Zamanı ölçmenin yolu değişse de, tarih ve dilin bıraktığı izler silinmez. “Teşrinievvel” bize, bir takvimin sadece günleri değil, bir toplumun hafızasını da taşıdığını hatırlatır. Her ne kadar takvim sayfalarından silinmiş olsa da, kültürel kodlarımızda hâlâ varlığını sürdürür.
Sonuç olarak: Teşrinievvel, Rumi takvimde kullanılan bir ay adıdır ve modern takvimde Ekim ayına karşılık gelir. Bugün arşivlerde, tarih derslerinde ve edebi metinlerde karşımıza çıkmasının nedeni, bu takvimin Osmanlı toplumunun resmi zamanı olarak uzun yıllar kullanılmış olmasıdır.
Şimdi Söz Sende!
Peki siz hiç bir belgede “Teşrinievvel” kelimesine rastladınız mı? Ailenizden kalan eski bir mektupta ya da bir arşiv belgesinde bu kelimeyle karşılaşınca ne hissettiniz? Yorumlara yazın, birlikte bu eski zaman yolculuğunu biraz daha uzatalım.